Wystawa przygotowana przez Muzeum Śląskie w Katowicach ma na celu zaprezentowanie najważniejszych wydarzeń, tzw. kamieni milowych, w dziejach Śląska, poczynając do czasów najdawniejszych (średniowiecza) po XX wiek - powrót Śląska do Macierzy i jego funkcjonowanie w Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej.
Przedstawione zostaną momenty kluczowe w historii tej części RP - przeplatające się z ciekawostkami dotyczącymi kultury i historii regionu. Ekspozycja w swym założeniu spełniać ma ważne zadanie - przybliżać i wyjaśniać burzliwe losy Śląska, dając asumpt do refleksji i zrozumienia przeszłości oraz teraźniejszości mieszkańców śląskiej ziemi. Oni właśnie, utrzymując niezmiennie swą tożsamość i kulturę, ponad sto lat temu wywalczyli powrót do ojczyzny.
Celem wystawy jest przedstawienie odbiorcom spoza Górnego Śląska historii tego regionu przez pryzmat związków z innymi polskimi ziemiami. Mimo wielowiekowej odrębności państwowej Polski i Górnego Śląska związki te pozostały silne, widoczne są zwłaszcza w kulturze, języku i religii. Równocześnie Górny Śląsk wykształcił własne tradycje czy gwary, które nadal charakteryzują Górnoślązaków. Powrót części ziem Górnego Śląska wraz z ziemią cieszyńską do Polski w 1922 roku wzbogacił Rzeczpospolitą. Mimo przyłączenia do Polski ziemie górnośląskie zachowały pewną odrębność i większy zakres samorządności dzięki Statutowi Organicznemu - ustawie o randze konstytucyjnej, uchwalonej przez Sejm Rzeczpospolitej w 1920 roku dla przyszłego województwa śląskiego. Województwo to było najmniejszym spośród wszystkich w II RP, jednak przynosiło skarbowi państwa największe wpływy, choć odprowadzało do Warszawy jedynie część swoich dochodów.
Zgodnie z założeniem tematycznym na wystawie przedstawione zostaną kamienie milowe śląskich dziejów w kontekście relacji wzajemnych z innymi częściami Polski. Wspólna historia Śląska, jako jednej z ziem Polski, sięga początków naszej państwowości, gdy ziemie śląskie zostały objęte władztwem Mieszka I (ok. 990).
Zapoczątkowany wówczas związek terenów Górnego Śląska z Polską pozostał silny mimo różnych meandrów historii. Relacje te były trwałe także na innych płaszczyznach, np. powstająca polska organizacja kościelna i wschodnia część Śląska podporządkowane były biskupstwu krakowskiemu aż do początków XIX wieku. W okresie rozbicia dzielnicowego książęta śląscy starali się o zdobycie władzy zwierzchniej nad pozostałymi polskimi ziemiami. Śląsk tego okresu przejmował zachodnioeuropejskie wzorce - tu m.in. nadano pierwsze przywileje miejskie.
W XIV wieku związki księstw śląskich z Polską rozluźniły się, gdy lokalni dynaści czasowo podporządkowali się Pradze. Mimo to w następnych stuleciach pamiętano o wspólnej historii, która pełna jest wydarzeń wpływających na tworzenie się specyfiki tych ziem. W XVI wieku na Śląsku rozwijała się reformacja (na ziemi cieszyńskiej do dziś widoczne są wpływy Kościoła protestanckiego).
W XVII wieku Śląsk dotkliwie został spustoszony przez wojnę trzydziestoletnią, która ominęła tereny Rzeczpospolitej (zniszczonej później m.in. przez powstanie Chmielnickiego i potop szwedzki). Po powrocie na drogę gospodarczego rozwoju w następnym stuleciu Śląsk nie przestawał się rozwijać. Prusy, spodziewając się, że ziemie śląskie przyniosą im spory dochód, dzięki któremu staną się mocarstwem, w toku tzw. wojen śląskich (1740-1763) zdobyły większą część Śląska - z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego pozostającego pod panowaniem austriackim.
Od końca XVIII wieku rozpoczęła się dynamiczna industrializacja oraz wprowadzanie nowych wynalazków i odkryć, takich jak: maszyna parowa (1788), wielki piec opalany koksem (1796), śląska metoda wytopu cynku (1798) - sprawiły one, że Górny Śląsk zaczął się zmieniać. Tereny do tej pory zalesione lub pokryte polami stawały się obszarem przemysłowym. Rozpoczął się gwałtowny rozwój ośrodków miejskich, skupionych wokół zakładów przemysłowych. Na Górny Śląsk przybywało coraz więcej ludności z obszaru zaboru rosyjskiego, ze Śląska Cieszyńskiego i wreszcie z Niemiec. Industrializacja i wzrost gospodarczy pozwoliły na powstanie nowej warstwy społecznej - arystokracji przemysłowej. Obok niej przedstawiciele dawnych rodów szlacheckich, w tym polskich, inwestowali swoją fortunę w "czarne złoto". Powstały wielkie inwestycje, jak kanał kłodnicki czy pierwsza na dzisiejszych ziemiach polskich linia kolejowa Wrocław - Mysłowice (1848). Zaczęły się pojawiać charakterystyczne dla Górnego Śląska kolonie robotnicze, zmieniał się pejzaż, w którym dominantą stały się wieże wyciągowe kopalń i kominy. Silny wpływ na śląską historię wywarł niemiecki kanclerz Bismarck i dążność do stworzenia jednolitego imperium lojalnych poddanych poprzez Kulturkampf (1871-1878) - polityczną walkę z Kościołem katolickim i polskością. Atak na tradycyjne wartości przyniósł skutek odwrotny m.in. wśród Górnoślązaków, którzy coraz wyraźniej zaznaczali swój związek z Polską. Przykładem może być działalność Karola Miarki czy śląskich oddziałów Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Rozbudzone polskie poczucie narodowe Górnoślązaków po klęsce Niemiec przejawiało się w konsekwentnym dążeniu do przyłączenia do Polski. Śląsk Cieszyński połączył się z odrodzoną Rzeczpospolitą w 1918 roku, natomiast na przyłączenie niemieckiej części Górnego Śląska trzeba było jeszcze poczekać. Plebiscyt górnośląski i trzy powstania potrzebne były, aby część Górnego Śląska ze Śląskiem Cieszyńskim złączyła się z Polską w 1922 roku jako województwo śląskie. Teren ten stał się ważnym i dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym na mapie Drugiej Rzeczypospolitej.
Wystawa była dotychczas prezentowana w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu oraz Częstochowie.
Organizator wystawy:
Muzeum Śląskie w Katowicach
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Partnerzy wystawy:
Niepodległa
Instytut Śląski
Województwo Śląskie
